Op vrijdag 23 november 2012 hebben enkele deelnemers van het netwerk kleine gemeenten elkaar getroffen in De Nieuwe Jutter in Utrecht. Centraal voor deze bijeenkomst stond het thema: Zelfsturing, gepresenteerd door Jan Custers, projectleider van Proeftuin Zelfsturing. Het is een pleidooi voor een overheid die ruimte geeft aan gemeenschappen om zelf te werken aan leefbaarheid, zorg voor elkaar en een goede toekomst. Zie hier zijn presentatie.

 

De Proeftuin Zelfsturing

De Proeftuin Zelfsturing is een samenwerkingsverband van gemeenten, provincie Limburg, een aantal welzijnsorganisaties, de Hogeschool Zuyd, en de Vereniging van Kleine Kernen Limburg. Allemaal uit Limburg.

De proeftuin is een concept dat ruim 15 jaar geleden is gestart in de gemeente Peel en Maas. De proeftuin werkt aan manieren om inwoners van dorpen in een actieve rol, na te laten denken over de toekomst van het eigen dorp inclusief het beheren van voorzieningen. Dit betekent een nieuwe rol voor de overheid en de bewoners van de dorpen.

 

Zelfsturing

Zelfsturing is denken vanuit de toekomst(ige behoeften). In tegenstelling tot het vaak gebruikelijke denken vanuit de behoeften van het heden en de problemen die daarbij spelen. ‘Cornelis: denkt over 10 jaar en bedenk wat nu moet gebeuren’. Ook staat zelfsturing voor het op zoek gaan naar de eigen identiteit. Deze opgave krijgen de dorpen mee bij het opstellen van een toekomstvisie en wensen voor het dorp.

Bij zelfsturing is de burger de producent. In de jaren 1980-1990 is de burger gewend geraakt aan een andere rol, namelijk de rol van consument. De omslag die de burgers in de proeftuin zelfsturing hebben gemaakt is van consumeren naar produceren. Het sociale domein is eigendom van de burger zelf- met de rol als producent krijgt de burger de ruimte om zelf te sturen en de verantwoordelijkheden te dragen. De burger is de eigenaar van het vraagstuk. Bijvoorbeeld voor het onderzoeken en opstellen van de business case voor een gewenste voorziening en vervolgens de verantwoordelijkheid voor het exploiteren van een dorpshuis. De burgers zijn de probleemeigenaar, de overheid draagt zorg voor de vergunningen en investeert (vaak eenmalig, dus geen subsidierelatie).

Casus in Peel en Maas:

-       stichting stelt business case op

-       gemeente realiseert voorziening

-       gemeente draagt voorziening over voor 1 euro aan stichting

-       stichting is vanaf dat moment verantwoordelijk voor totale exploitatie (incl. onderhoud)  

 

Dit vraagt een duidelijk politiek standpunt- indien de burgers in een dorp zich niet kunnen verenigen dan komt de voorzieningen er niet. De ervaring leert dat in kleine dorpen zelfsturing makkelijker te realiseren is dan in het stedelijk gebied, al zijn er wel goede voorbeelden in Venlo waar het meer op wijk/buurt niveau gestimuleerd wordt. Dit vereist meer Regie vanuit de professionele organisaties. De schaal (dorp/wijk/buurt) wordt door de burger zelf bepaald. Samenwerkingen van burgers laten zich vaak niet leiden door buurt/wijkgrenzen.

 

De meervoudigheid in rollen bij zelfsturing

Bij de overheid worden drie rollen onderscheiden: autoriteit, regelsystemen en communicerend (nieuwe rol van de gemeente).

Bij de burger zien we de volgende rollen: onderdaan (traditionele rol), rechten/plichten (belastingen betalen etc) en de creatieve rol (vakman/vrouw).

En de rollen van de maatschappelijke organisaties zijn: producten leveren (welzijn/zorg) en een ondersteunende rol.

Bij zelfsturing worden de laatste rollen van eenieder aangesproken- de creatieve rol waarin de gemeente communiceert (adviesrol) met de burgers en de maatschappelijke organisaties ondersteunen. Er wordt onderscheid gemaakt in de leefwereld en de systeemwereld. In de leefwereld hebben de burgers de creatieve rol.

 

Lessen in liefde

Deze nieuwe rol zijn de ‘lessen in liefde’ voor alle partijen, burgers zijn niet gewend om op deze rol aangesproken te worden, gemeenten zijn niet gewend de burgers te adviseren zonder dat ze sturen vanuit regels en de maatschappelijke organisaties zijn gewend producten te leveren.

 

De proeftuin is langdurig in gesprek gegaan met deze drie partijen om de omslag te bewerkstelligen:

1. Gemeente/overheid (Raad, College en ambtenaren (allen apart))
2. Verenigingen (dorpsbelangen, sport etc) en vereniging kleine kernen
3. Welzijnswerk en zorgorganisaties

 

In Peel en Maas is 17 jaar geleden het project Zelfsturing gestart met uitgebreide dorpsbijeenkomsten, in totaal 3 avonden. Vooral het maatschappelijk werk had een grote rol bij het bijeenbrengen van de burgers in drie verschillende leeftijdsgroepen: ouderen, jeugd en de middengroep. Vooral de jeugd heeft een extra stimulans nodig om deel te nemen aan de bijeenkomsten. Elke groep besprak op basis van tien vooraf vastgestelde thema’s hoe het dorp er over 10 jaar uit moest zien. Naast de toekomstvisie zijn er ook concrete projecten benoemd welke verder uitgewerkt zijn door de burgers.

 

Afsluiting

Het werd een interactieve bijeenkomst waar de deelnemers inspiratie en ideeën opdeden en die zeker voor een vervolg in aanmerking komt (al dan niet in netwerkverband). De bijeenkomst werd afgesloten met een lunch.